خلیج فارس بازمانده گودال بزرگی است که از دوران گذشته زمین شناختی – تحت تاثیر فشار ناشی از آتشفشانهای فلات ایران بوده است و پایداری فلات عربستان در برابر این واکنشها تکتونیکی سبب ایجاد و توسعه پهنا – ژرفای آن شده است ( علی درویش زاده 1370 )
دانشمندان زمین شناس معتقدند که در دوران اول زمین شناسی , حدود پانصد میلیون سال پیش از این , خشکیهای نیم کره جنوبی به هم پیوسته بوده اند و قاره واحدی به نام گندوانا را تشکیل داده بود . این قاره بزرگ از یک سو سراسر برزیل و آفریقای جنوبی و از سوی دیگر قسمتی از هندوستان و گوشه ای از ایران و عربستان و تمام استرالیا و قطب جنوب را در بر میگرفته است .
140 میلیون سال قبل در آغاز دوران دوم شکاف بین اروپا و آمریکا وسیع تر گشت و شکاف بین هند و استرالیا – زمینه تشکیل اقیانوس هند را فراهم ساخت . 45 میلیون سال قبل در آغاز دوره سوم – حوضه اقیانوس اطلس پیدا شد.آمریکای جنوبی از آفریقا جدا شد و استرالیا نیز از قطب جنوب دور افتاد و به طرف شرق حرکت کرد و سپس اقیانوس هند تشکیل شد.شکاف بین آسیا و آفریقا نیز مقدمه پیدایش دریای مکران(عمان) را فراهم ساخت.در 35 میلیون سال قبل در اواسط دوران سوم – شکاف مکران گسترش یافت و شبه جزیره هندوستان ابتدا به طرف شرق و سپس به شمال تغییر جهت داد و دنباله شکاف مکران به صورت خلیج باریکی درآمد که آغاز پیدایش دریای پارس را اثبات میکند.
بعدها بر اثر جنبشهای بزرگ مرکزی زمین , در این قاره شکستها و جدائیها روی داده , اقیانوس هند گستردگی بیشتر یافته و با دریای بسیار پهناوری که تتیس نامیده اند پیوستگی یافت است . دانشمندان می گویند دریای بسیار وسیع و گسترده تتیس سراسر منطقه وسیعی را که اکنون جزایر مالزی و کشورهای : هندوستان , پاکستان , ترکیه , ایران و سرزمنیهای قفقاز در آن واقع است را می پوشانده است .
پس از گذشت هزاران سال (در دوران سوم) چین خوردگیهای عظیمی در زمین بوجود آمده که بر اثر آن کوههای آلپ , البرز و هیمالیا پدیدار شده اند و آن دریای عظیم قطعه قطعه شد که حاصل آن دریای سیاه , دریاچه کاسپین دریاچه اورال و غیره از بقایای آن است . به دنبال این تحولات سی و پنج میلیون سال پیش از این زمان , در دوران سوم معرفه الارضی شبه جزیره هندوستان اول به جانب خاور , سپس به سوی شمال بالا رفت و بر اثر جنبشها در دنباله شکاف مکران (عمان ) دریای پارس پیدا شد . دریای سرخ و خلیج عدن و کوههای فلات پهناور ایران حاصل شکستگیها و جنبشهای دیگر است .
دریای پارس در آغاز , بسیار پهناور و وسیع بوده . به صورتیکه قسمت بیشتر جلگه های برازجان , بهبهان و خوزستان ایران را تا به کوههای زاگرس تا اواخر دوره سوم زمین شناسی در زیر آب بوده اند و رودهای دجله و فرات جدا جدا به آن دریا می ریخته اند . ( فرهانی 1372 – 21 )
جنوب آسیا پس از چین خوردگی ها عهد سوم و متلاشی شدن قاره گندوانا بارها در معرض تهاجم و تجاوز آبهای اقیانوس هند واقع شد . سرزمین سراندیب بر اثر جزر و مدهای مهیب از هند جدا افتاد و مالایا , هندوستان و عربستان بر اثر تجاوز آب به شکل شبه جزیره در آمدند و دریای سرخ که در آغاز از متلاشی شدن دریای عظیم تتیس و پیدایی آن تنها با مدینترانه راه داشت از طریق باب المندب به اقیانوس هند مربوط گردید . دریای پارس امروزه با وسعتی در حدود 237473 کیلومتر مربع (اندازه گیری شده توسط مدیریت هیدروگرافی سازمان جغرافیایی ایران، سال 1386) پس از خلیج مکزیکو و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان محسوب می‌شود.
لازم به ذکر است که مطالعات پارسر در خلیج فارس بیش از شش سطح را نشان میدهد که آثار آن در اعماق 9 – 18 و 100 متری عمق خلیج فارس ردیابی شده اند.وی بر اساس شواهد مرفولوژیک اثبات کرده است که حداقل 3 بار خلیج فارس تا مجاورت تنگه هرمز عقب نشینی کرده و خشک شده است.اما طبق مطالعات پارسر این رخدادها همگی قبل از 17 تا 20 هزار سال پیش اتفاق افتاده است.(رامشت 1382 – 28)